Ý nghĩa của biện phân theo ĐGH Phanxicô
Ý nghĩa của biện phân theo ĐGH Phanxicô (*)
Hôm nay chúng ta bắt đầu một chu kỳ giáo lý về chủ đề biện phân. Biện phân là một hành động quan trọng liên quan đến mọi người, vì các sự lựa chọn là một phần thiết yếu của cuộc sống. Biện phân các sự lựa chọn. Chúng ta chọn một thức ăn, một y phục, một ngành học, một công việc, một mối quan hệ. Trong tất cả các điều đó, một kế hoạch cuộc sống được cụ thể hoá và cả sự quan hệ của chúng ta với Thiên Chúa.
Trong Tin Mừng, Chúa Giê-su đề cập đến sự biện phân với các hình ảnh rút ra từ cuộc sống hằng ngày. Chẳng hạn Người nêu lên việc các ngư dân lựa chọn những con cá tốt và loại bỏ các con cá xấu hoặc người buôn bán biết chọn ra trong vô số hòn ngọc hòn nào có giá trị nhất. Hoặc nữa như người cày ruộng phát hiện được một thứ gì đó cho là một kho báu (Mt 13, 44-48).
Dưới ánh sáng các thí dụ đó, sự biện phân được xem như là một hoạt động trí tuệ, mà cũng là một trải nghiệm và một ý chí, để nắm bắt cơ hội : đó là các điều kiện để thực hiện một sự lựa chọn tốt. Cần phải có trí tuệ, trải nghiệm và ý chí để thực hiện một sự lựa chọn tốt. Và cũng phải trả một giá nào đó để sự biện phân trở thành hiệu lực. Để thực hiện nghề nghiệp của mình tốt hơn, ngư dân phải tính đến các vất vả phải chịu những đêm dài trên biển, rồi phải vất bỏ một phần mảnh chài lưới của mình và chấp nhận không được điều mình muốn. Người lái buôn ngọc trai không ngần ngại bỏ hết tiền để mua hòn ngọc đó, cũng như người đã tìm thấy một kho báu. Là những tình huống bất ngờ, không tính trước mà chủ yếu phải nhận biết tầm quan trọng và tính cấp bách cần phải quyết định.
Mỗi một chúng ta phải lấy các quyết định. Không ai làm thay chúng ta. Một lúc nào đó, những người trưởng thành có thể tự do xin ý kiến, suy nghĩ, nhưng sự quyết định hoàn toàn thuộc về họ. Chúng ta không thể nói : “Tôi đã mất điều đó, bởi vì chồng tôi đã quyết định, vợ tôi đã quyết định, anh tôi đã quyết định…” : không! Chính bạn là người quyết định, mỗi chúng ta phải quyết định, và để thực hiện điều đó, thì cần phải biết biện phân : để quyết định tốt, cần phải biết biện phân.
Phúc Âm nêu lên một khía cạnh quan trọng khác của sự biện phân : cần phải cầu cứu các cảm xúc. Người tìm thấy kho báu không chút khó khăn bán hết tất cả, niềm hân hoan của ông lớn biết bao (Mt 13,44). Từ mà tác giả Tin Mừng Matthiêu dùng chỉ một niềm hân hoan rất đặc biệt mà không một thực tế nhân bản nào có thể cho được. Hơn nữa từ đó tái hiện vài lần trong các đoạn khác của Tin Mừng, tất cả nói lên sự gặp gỡ với Thiên Chúa. Chính là sự vui mừng của các Nhà Chiêm Tinh thấy lại được ngôi sao, sau một cuộc hành trình dài và vất vả (Mt 2, 10). Chính là niềm vui của các người phụ nữ lúc trở về từ ngôi mộ trống, sau khi được nghe thiên thần báo tin sự sống lại (Mt 28, 8). Chính là niềm vui của người tìm được Chúa. Lấy một quyết định tốt, một quyết định đúng, sẽ dẫn bạn đến niềm vui cuối cùng đó. Có thể trong tiến trình, phải chịu đau khổ có một ít bấp bênh, phải suy nghĩ, phải tìm kiếm, nhưng cuối cùng một sự quyết định tốt sẽ cho bạn niềm vui.
Lúc phán xét cuối cùng, Thiên Chúa sẽ thực thi một sự biên phân - sự biện phân lớn - đối với chúng ta. Hình ảnh của người cày, người thả lưới và người buôn bán là những ví dụ về những điều xảy ra trong vương quốc Nước Trời, một vương quốc được biểu hiện trong các hoạt động bình thường của cuộc sống, buộc chúng ta phải có lập trường. Vì thế cho nên quan trọng cần phải biết biện phân : Những sự lựa chọn lớn có thể phát sinh từ những hoàn cảnh tiên nghiệm (a priori) thứ yếu, nhưng lại rõ ràng có tính quyết định. Chẳng hạn chúng ta hãy nghĩ đến lần gặp gỡ đầu tiên của An-rê và Gio-an với Chúa Giêsu, cuộc gặp gỡ phát sinh từ một câu hỏi đơn giản : “Thưa Thầy, Thầy ở đâu? - Đến mà xem”(Ga 3839), Chúa Giêsu bảo. Một cuộc trao đổi rất ngắn gọn, nhưng chính là khởi đầu một sự thay đổi dần dà ghi ấn cả cuộc đời. Nhiều năm sau, tác giả Tin Mừng sẽ tiếp tục nhớ đến cuộc gặp gỡ đã làm ông thay đổi vĩnh viễn đó, ông cũng sẽ nhớ cả ngày giờ : “Đúng khoảng giờ thứ mười (khoảng bốn giờ chiều” (câu 39). Chính là giờ mà thời gian và vĩnh viễn đã gặp nhau trong cuộc đời của ông. Và trong một quyết định tốt và đúng, ý của Thiên Chúa gặp ý chí của chúng ta. Thời gian gặp vĩnh viễn. Lấy một quyết định tốt sau tiến trình biện phân, chính là thực hiện sự gặp gỡ đó : thời gian với vĩnh viễn.
Vậy: hiểu biết, trải nghiệm, cảm xúc, ý chí. Đó là một số yếu tố không thể thiếu của biện phân. Trong giờ giáo lý này, chúng ta sẽ thấy các yếu tố khác, tất cả cũng quan trọng.
Sự biện phân - như tôi đã nói - bao gồm một nỗ lực. Theo Tin Mừng, chúng ta không tìm thấy trước mặt chúng ta cuộc đời có sẵn mà chúng ta phải sống : không ! Chúng ta phải quyết định nó thường xuyên dựa vào các thực tế xuất hiện. Thiên Chúa mời gọi chúng ta đánh giá và chọn lựa : Thiên Chúa tạo dựng chúng ta ra tự do và muốn chúng ta thực hành sự tự do của chúng ta. Vì thế sự biện phân có tính đòi hỏi.
Chúng ta thường có sự trải nghiệm này : chọn một cái gì đó tưởng là tốt, nhưng lại không phải vậy. Hoặc nữa, biết được cái thực sự tốt cho chúng ta mà không chọn nó. Con người, khác với loài vật, có thể sai lầm, có thể không làm sự lựa chọn tốt. Sách Tin Mừng chứng minh điều đó trong các trang đầu. Thiên Chúa cho con người một mệnh lệnh : nếu ngươi muốn sống, nếu ngươi muốn hưởng phúc cuộc sống, hãy nhớ rằng ngươi là một thọ tạo, ngươi không phải là tiêu chuẩn của sự thiện và của sự ác, rằng các sự lựa chọn của ngươi sẽ có một hậu quả, đối với ngươi, đối với những người khác và đối với thế giới (St 2, 16-17); ngươi có thể làm trái đất trở thành một khuôn viên tuyệt hảo hoặc ngươi có thể làm cho nó trở thành hoang địa chết chóc. Một giáo huấn căn bản : đó không phải là một sự ngẫu nhiên, chính là sự đối thoại đầu tiên giữa Thiên Chúa và con người. Cuộc đối thoại như sau : Chúa cho một sứ mạng, ngươi phải làm điều này điều nọ; và mỗi bước đi của mình, con người cần biện phân phải lấy quyết định nào. Sự biện phân là sự suy nghĩ của trí tuệ, của trái tim đó mà chúng ta phải có trước khi lấy một quyết định.
Sự biện phân là một việc khó, nhưng cần thiết để sống. Nó đòi hỏi tôi phải biết tôi, tôi phải biết điều gì tốt cho tôi ở đây và bây giờ. Nó đòi hỏi trước hết một mối quan hệ hiếu thảo với Thiên Chúa. Thiên Chúa là Cha và không để chúng ta một mình, Người luôn luôn sẵn sàng tư vấn cho chúng ta, khuyến khích chúng ta, đón nhận chúng ta. Nhưng Người không bao giờ áp đặt ý chí của mình. Tại sao? Bởi vì Người muốn được yêu và không phải sợ hãi. Và Thiên Chúa cũng muốn chúng ta là những đứa con, chứ không phải là những tên nô lệ : những đứa con tự do. Và tình yêu chỉ có thể sống trong tự do. Để học sống, cần phải học yêu. Và để được như vậy, cần thiết phải biện phân : tôi phải làm gì bây giờ, đối diện với thế phải lựa chọn ? Ước gì đó là một dấu hiệu thêm nữa của tình yêu, thêm nữa của sự trưởng thành trong tình yêu. Chúng ta hãy cầu xin Chúa Thánh Thần hướng dẫn chúng ta! Chúng ta hãy khẩn cầu Ngài mỗi ngày, nhất là khi chúng ta phải lựa chọn (Thứ tư 31 tháng 8 năm 2022).
TS Nguyễn Hồng Giáp chuyển ngữ
(*) Pape Francois, L’Art de DISCERNER, Ed. Emmanuel, Paris 2023, Trg. 10-14.
(trích trong BÁO CHIA SẺ số 407-2023)
